Stres, który pomaga i stres, który szkodzi
Stres jest jednym z najczęściej omawianych zjawisk w psychologii. W codziennej pracy psychoterapeutycznej spotykamy się z osobami, które doświadczają jego skutków zarówno w postaci wyczerpania, problemów ze snem, napięcia emocjonalnego, jak i pobudzenia czy motywacji. Czym zatem jest stres? Jak go rozumieć? Jak z nim pracować, aby sprzyjał zdrowiu psychicznemu, a nie prowadził do jego rozregulowania?
W poniższym artykule postaramy się odpowiedzieć na to pytanie z perspektywy doświadczenia psychoterapeutycznego i aktualnej wiedzy psychologicznej.
Umów wizytę
Stres – definicja i znaczenie kliniczne
W psychologii stres określany jest jako reakcja organizmu na działanie stresora, czyli bodźca zewnętrznego lub wewnętrznego, który zakłóca homeostazę – naturalną równowagę fizyczną i psychiczną. Pojęcie to zostało wprowadzone do psychologii i medycyny przez Hansa Selye – kanadyjskiego endokrynologa, który zwrócił uwagę na uniwersalny, niespecyficzny charakter reakcji stresowej.
Z perspektywy klinicznej stres nie jest zjawiskiem jednoznacznie negatywnym. W rzeczywistości może on pełnić zarówno funkcję adaptacyjną, pomagając jednostce zmobilizować zasoby w sytuacjach wymagających, jak i destrukcyjną – kiedy jego natężenie przekracza możliwości regulacyjne organizmu.
Dystres i eustres – dwa oblicza stresu
W psychoterapii rozróżniamy dwa główne typy stresu:
- Dystres – stres destrukcyjny
To nadmierny, przewlekły stres, który prowadzi do przeciążenia psychicznego i fizycznego. Dystres często towarzyszy doświadczeniom takim jak wypalenie zawodowe, utrata kontroli nad obowiązkami, problemy zdrowotne, trudne relacje czy kryzysy egzystencjalne. Objawy dystresu to m.in.:
• wzmożone napięcie mięśniowe, bóle głowy i karku,
• zaburzenia snu,
• drażliwość, lęk, przygnębienie,
• spadek koncentracji i pamięci,
• poczucie bezradności i przeciążenia.
W praktyce psychoterapeutycznej pacjenci zgłaszający się z objawami dystresu wymagają interwencji psychologicznej, a często także długoterminowej psychoterapii ukierunkowanej na odbudowanie zasobów, regulację emocji oraz modyfikację schematów zachowań. - Eustres – stres pozytywny i mobilizujący
Zupełnie innym zjawiskiem jest eustres – forma stresu, która działa aktywizująco i wspierająco. To oznacza, że właśnie eustres jest tym stresem, który pomaga. Występuje w sytuacjach ekscytujących, twórczych i pełnych wyzwań. Może towarzyszyć awansowi zawodowemu, wystąpieniu publicznemu, nowemu projektowi czy ważnym decyzjom życiowym. Objawy eustresu, choć fizjologicznie podobne (przyspieszone tętno, wzrost kortyzolu), subiektywnie postrzegane są jako motywujące i pobudzające.
Psychoterapia skoncentrowana na wzmacnianiu eustresu pomaga pacjentom lepiej zarządzać własną energią, planować realistyczne cele, a także pielęgnować poczucie sensu i satysfakcji w działaniu.
Rola psychologa w diagnozie i leczeniu skutków stresu
Doświadczony psycholog lub psychoterapeuta może pomóc w:
- zdiagnozowaniu rodzaju stresu, z jakim zmaga się pacjent (dystres vs. eustres),
- określeniu głównych stresorów i identyfikacji ich źródeł (wewnętrznych i zewnętrznych),
- nauce regulacji emocji oraz technik radzenia sobie z napięciem,
- budowaniu indywidualnego planu działania, który obejmuje zarówno profilaktykę, jak i leczenie skutków przewlekłego stresu.
W niektórych przypadkach – szczególnie przy występowaniu współwystępujących objawów depresyjnych lub lękowych – wskazana może być wielospecjalistyczna opieka, obejmująca konsultację psychiatryczną oraz wdrożenie psychoterapii indywidualnej.
Zalecenia eksperta zdrowia psychicznego – jak postępować w obliczu stresu
Z perspektywy terapeutycznej warto wdrażać następujące strategie:
W przypadku dystresu:
- Regularne stosowanie technik relaksacyjnych (mindfulness, trening autogenny, progresywna relaksacja mięśni),
- Poprawa zarządzania czasem i obowiązkami (metoda małych kroków, ustalanie priorytetów),
- Wprowadzenie regularnej lecz umiarkowanej aktywności fizycznej (np. 30 minut dziennie spaceru),
- Rozwijanie i pielęgnowanie sieci wsparcia społecznego,
- Skorzystanie z pomocy psychologicznej lub psychoterapii.
W przypadku eustresu:
- Ustalanie realistycznych, mierzalnych celów (np. metoda SMART),
- Utrzymywanie równowagi między działaniem a odpoczynkiem,
- Docenianie własnych osiągnięć i świętowanie postępów,
- Rozwijanie elastyczności psychicznej – umiejętności adaptacji do zmieniających się okoliczności.
Aby wdrażane strategie były dla nas zarówno pożyteczne jak i bezpieczne, najlepiej konsultować je ze specjalistą. Dzięki temu możemy mieć pewność, że nasze działania będą skuteczne w osiągnięciu naszego celu.
Podsumowanie
Zarówno eustres, jak i dystres są naturalnymi elementami ludzkiego życia. Kluczowe znaczenie ma świadomość własnych reakcji, rozpoznawanie granic obciążenia oraz umiejętność regulowania napięcia. Stresu nie sposób całkowicie wyeliminować – i nie o to chodzi. Celem psychoterapii nie jest „usunięcie stresu”, lecz nauczenie pacjenta, jak z nim współistnieć w sposób zdrowy i adaptacyjny.
Jeśli masz wrażenie, że stres w Twoim życiu przestał pełnić funkcję mobilizującą, a stał się czynnikiem wyczerpującym – nie zwlekaj. Konsultacja z psychologiem lub psychoterapeutą może pomóc Ci odzyskać równowagę i lepiej zarządzać własnymi zasobami.
Szukasz doświadczonego specjalisty?
Zespół Ośrodka Psychoterapii PROzytywnie tworzą doświadczeni psychoterapeuci oraz psycholodzy – eksperci zdrowia psychicznego, którzy każdego dnia wspierają osoby w kryzysie, zmagające się z trudnościami emocjonalnymi i relacyjnymi. Jeśli masz pytania lub chcesz umówić się na konsultację z psychologiem, napisz do nas: 📧 rejestracja@PROzytywnie.pl – jesteśmy tutaj, by Ci pomóc.